Αυτοί τουλάχιστον ηττήθηκαν στον δικό τους πόλεμο! (Λίγα λόγια για το "Μέσα στην Ομίχλη" του Abel Paz)

Μέσα στην ομίχλη, ελευθεριακές εκδ-
όσεις ναυτίλος, Δεκέμβρης 2016

Αυτοί τουλάχιστον ηττήθηκαν στον δικό τους πόλεμο˙ και μόνο έτσι μπορούμε να σκεφτούμε τους ισπανούς πρόσφυγες, ως χαρούμενους ανθρώπους, μέσα στις τρομερές κακουχίες που έζησαν. Ο πόλεμός μας, είναι μια φράση που χρησιμοποιεί συχνά ο Abel Paz, επίσης είναι μια φράση που δύσκολα μπορούν να χρησιμοποιήσουν πολλοί ακόμη, από τα μιλιούνια των εκπατρισμένων προσφύγων. Συνήθως ο πόλεμος που τους δείχνει τον δρόμο της φυγής δεν είναι δικός τους, αυτοί είναι οι υπομένοντες τα παιχνίδια εξουσίας των μεγάλων και μικρότερων παικτών. Το βιβλίο αυτό όμως, το τρίτο από τη σειρά των τεσσάρων τόμων μέσα από τους οποίους ο συγγραφέας μοιράζεται τις αναμνήσεις του, δεν είναι για τον πόλεμο˙ ο πόλεμος –τουλάχιστον αυτός με τα όπλα- έχει τελειώσει προς ώρας, η ελπίδα για έναν άλλο κόσμο, ισότητας κι ελευθερίας, έχει ηττηθεί προσωρινά, κι αρχίζει ένας καινούργιος πόλεμος, μια άλλη ζωή που μοιάζει με μια ανυπόφορη επιβίωση, ενάντια στην οποία αγωνίστηκε μέχρι ενός ο λαός της Ισπανίας, ο αναρχικός ανθός. 

Η μοίρα των ηττημένων που δεν έπεσαν στη μάχη είναι πάντα η ίδια, η μοίρα του πρόσφυγα είναι κοινή: στρατόπεδα συγκέντρωσης, βλέμματα πίσω από σύρματα, διάχυτος ρατσισμός, μπλόκα μπάτσων, ένστολος τρόμος, πόνος, δυστυχία, μιζέρια και θάνατος. Στην περίπτωση των Ισπανών προσφύγων του εμφυλίου η μοίρα σφραγίζεται από μια έννοια: εκδίκηση. Η εκδίκηση της συντηρητικής Ισπανίας, της Ιεράς εξέτασης των ηγουμένων, της Guardia Civil, των στρατοκρατών, η εκδίκηση της προοδευτικής Γαλλίας, των σοσιαλιστών του Λέον Μπλούμ, η εκδίκηση των αστών δημοκρατών του Συμφώνου της Μη Επέμβασης, η εκδίκηση των ναζιστών της ‘Λεγεώνας Κόνδορ’ και των φασιστικών ταγμάτων του Μουσολίνι, η εκδίκηση των σταλινικών της GPU και των μονάδων του Λίστερ, η εκδίκηση των αφεντικών της Canadiense, της Telefonica κι όλων των αφεντικών του κόσμου, η εκδίκηση των γαιοκτημόνων. Αυτοί ήταν οι εχθροί του αναρχικού λαϊκού ξεσηκωμού που πυροδότησε το μεγαλύτερο κοινωνικό πείραμα της ανθρώπινης ιστορίας, μιας ιστορίας των καταπιεσμένων, που είναι το αντίθετο της κυρίαρχης ιστορίας, δηλαδή το αντίθετο ενός χρονολόγιου φονιάδων.

Με μόνους συμμάχους τους, την αλληλεγγύη, τον αλληλοσεβασμό, τη συνεργασία και τη συντροφικότητα κατόρθωσαν οι άνθρωποι αυτοί να σταθούν στην τρομερή εξορία. Όπως φυσικά και η αναλλοίωτη πίστη τους στον άνθρωπο, άλλωστε τι είναι ο αναρχισμός, αν όχι η πολιτικοποιημένη έκφραση της πίστης στην ανθρώπινη δυνατότητα; Ταυτόχρονα, όπως αναφέρει ο Paz, η πίστη στον εαυτό τους, τους κράτησε ζωντανούς και ενωμένους, μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα τάγματα εργασίας, στο κυνηγητό. 

Αρκετά έχουν γραφτεί για τον πόλεμο, την επανάσταση ακόμη και για την αντίσταση στον Φράνκο, τι έγιναν όμως όλοι αυτοί οι άνθρωποι μετά τη μεγάλη έξοδο; Ο Abel Paz περιγράφει με μια γλώσσα που σε κάνει να γελάς, ενώ διηγείται μια φριχτή κατάσταση μισανθρωπισμού. Είναι η γλώσσα που καταφάσκοντας με πείσμα στη ζωή κοροϊδεύει τον πανταχού παρόντα θάνατο. Είναι κι αυτό τόσο σπουδαίο, αν αναλογιστούμε ότι αυτές οι αναμνήσεις, διαλεγμένες και αναφερόμενες σε συμβάντα 80 χρόνια πριν στα Πυρηναία, τη Βαρκελώνη και τη Μασσαλία, μπορούν εύκολα να μπουν στα χείλη ενός πρόσφυγα που περιγράφει εικόνες θανάτου στον Έβρο, το Αιγαίο, την Ειδομένη, τα Διαβατά. 

Ταυτόχρονα όμως, οι αναφορές στον αγώνα, την αλληλεγγύη και τη χαρά που έμεινε άθαφτη, που δεν πνίγηκε στα εκτελεστικά αποσπάσματα του φασισμού και δεν εξουθενώθηκε στα τάγματα εργασίας της Δημοκρατίας και πάλι θα μπορούσαν να μπουν στα χείλη ενός μετανάστη, ο οποίος θα περιέγραφε εικόνες από το Ορφανοτροφείο, τη Νοταρά, το Σχολείο…

Και η μνήμη σταθερά σαν πυξίδα προϋποθέτει νέους αγώνες, δίνει κατεύθυνση σε έναν δρόμο άσωτο, που ανοίγει περπατώντας.

Του Άρη Τσιούμα, 

όπως δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος 

της Αναρχικής Πολιτικής Επιθεώρησης 

"ΜΑΥΡΟ & ΚΟΚΚΙΝΟ" (Δεκέμβρης 2017)