Σημείωμα έκδοσης στο Οι Βαμβακοσυλλέκτες του B. Traven

 

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
στο βιβλίο Οι βαμβακοσυλλέκτες του B. Traven

«Η εργατική τάξη και τα αφεντικά δεν έχουν τίποτα το κοινό. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία ειρήνη εφόσον η πείνα και η ανέχεια συνυπάρχουν ανάμεσα στα εκατομμύρια των εργαζομένων, ενώ οι λίγοι που αποτελούν την εργοδοτική τάξη, κατέχουν όλον τον παραγόμενο πλούτο. Μεταξύ αυτών των δύο τάξεων η πάλη πρέπει να συνεχιστεί έως ότου οργανωθούν όλοι οι εργαζόμενοι του κόσμου, πάρουν την κατοχή των μέσων παραγωγής, καταργήσουν το σύστημα της μισθωτής εργασίας και ζήσουν σε αρμονία με τη φύση. Αντί του ιδεολογήματος «μιας δίκαιης αμοιβής ανά εργάσιμη ημέρα», πρέπει να υιοθετηθεί το διαρκές επαναστατικό πρόταγμα: Κατάργηση της Μισθωτής Εργασίας».

«Από το Προοίμιο του Καταστατικού των IWW»

«Πρωτοσυνάντησα» τον B. Traven ως αναφορά σε ένα κείμενο κάπου στις αρχές του τρέχοντος αιώνα, όταν εγώ ήμουν νέος (και νεαρός) αναρχικός, κι ο ίδιος τότε ήδη νεκρός για πάνω από τριάντα χρόνια. Ο θρύλος του όμως –όπως έδειχνε κι η ύπαρξη εκείνου του άρθρου– επιζούσε. Ένα πέπλο κάποιας γοητευτικής μυστικοπάθειας τύλιγε την αδιόρατη παρουσία του, μιας και τα ίχνη του επαναστάτη Όττο ή Ρετ Μαρούτ εγκατέλειπαν την Κεντρική Ευρώπη, μετά την περιπέτεια της «Συμβουλιακής Δημοκρατίας της Βαυαρίας» και χάνονταν πάνω από τους μεγάλους ωκεανούς, ιππεύοντας το Πλοίο των Νεκρών για να καταλήξουν μέσα στην πυκνή ζούγκλα της Τσιάπας, στο Μεξικό.

   Καταλαβαίνω ότι υπάρχουν μερικοί καλοί λόγοι για να έχει κάποιος συγγραφέας ένα ή και περισσότερα ψευδώνυμα. Αν ας πούμε οι πλέον επιστήθιοι φίλοι και σύντροφοί του έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες εκτελεστικών αποσπασμάτων και ο ίδιος έπρεπε να φύγει αυτοεξόριστος τελευταία στιγμή για να σώσει τη ζωή του· ή αν ας πούμε μια γυναίκα στα μέσα του προηγούμενοι αιώνα ήθελε να γράψει για τη ζωή της, τότε σίγουρα ένα ανδρικό ψευδώνυμο θα την βοηθούσε να ακουστεί· από όσα γνωρίζουμε πάντως, τουλάχιστον προς το παρόν, ο σύντροφος Traven ανήκει μάλλον στην πρώτη κατηγορία. Δραστήριος αναρχικός, εκδότης, διαρρήκτης, επαναστάτης, ατομικιστής όσο αφορά την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ανιδιοτελής και αδιαμφισβήτητα αλτρουιστής, αλληλέγγυος και κοινωνικός, ο B. Traven κατόρθωσε –μεταξύ άλλων– να επηρεάσει σημαντικά με το συγγραφικό του έργο, ακολουθώντας την ίδια τεχνοτροπία με όλους τους σπουδαίους συγγραφείς του 20^ου αιώνα: να μυθ-ιστορήσει την ίδια του τη ζωή, η οποία αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στην υπεράσπιση των καταπιεσμένων και την ανάπτυξη του κινήματος απελευθέρωσής τους.

   Εγκαταλείποντας την «γηραιά ήπειρο» και τους καλπάζοντες ολοκληρωτισμούς της λίγο πριν τα πράγματα γίνουν απλά ακόμα χειρότερα, ο Traven μπαίνει στο πλοίο της εξορίας και γράφει το πρώτο του σχετικό βιβλίο. Το βιβλίο που κρατάτε τώρα στο χέρια σας ήταν το δεύτερο (σε σειρά έκδοσης, γιατί στην πραγματικότητα γράφτηκε πρώτο) ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του συγγραφέα το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας το καλοκαίρι του 1926. Ο αρχικός τίτλος του βιβλίου (που διατηρήσαμε και εδώ) είναι «Οι βαμβακοσυλλέκτες», αν και σε μια επόμενη εκδοχή παίρνει τον τίτλο «Ο Γουόμπλι», ο οποίος περιγράφει ουσιαστικά τη ζωή του πλάνητα προλετάριου που προσπαθεί εν μέσω σκληρής και βάναυσης εκμετάλλευσης να αφυπνίσει τους εργάτες και να υποσκάψει τα αφεντικά. Οι βαμβακοσυλλέκτες αν και τυπικά δεν ανήκουν στα έξι μυθιστορήματα του επονομαζόμενου «Κύκλου της ζούγκλας» είναι άμεσα συνδεδεμένο ως έργο με τα υπόλοιπα, αφού στον λογοτεχνικό καμβά που ζωγραφίζει ο Traven ουσιαστικά περιγράφει σαν μια κινηματογραφική εποποιία, με γλαφυρό και σαφή τρόπο τις κοινωνικές προϋποθέσεις που ώθησαν εκατομμύρια εργάτες, προλετάριους, ιθαγενείς και αγρότες να πυκνώσουν τις γραμμές της Μεγάλης Μεξικανικής Επανάστασης, που έθεσε ένα σημαντικό όριο στις πιο σκληρές μορφές βασανισμού και κακοποίησης των φτωχών από τα δικτατορικά καθεστώτα και τις ξένες –κυρίως αμερικανικές– εταιρίες.

   Ο Traven αποτελεί μια φιγούρα που διαπερνά τον αιώνα που έζησε, με το ίδιο το παράδειγμά του ένωσε πτυχές του απελευθερωτικού κινήματος, οι οποίες μόνο δεκαετίες αργότερα μπόρεσαν να γίνουν ορατές στον δυτικό κόσμο. Η ώσμωση του με τους καταπιεσμένους ιθαγενείς κατόρθωσε να τον διαμορφώσει όχι απλά ως έναν σύντροφο, ξεπερνώντας τη βάσιμη επιφυλακτικότητα των ινδιάνων έναντι των γκρίνκος, αλλά έφτασε ως το σημείο ένα χωριό στην Τσιάπας να πάρει το όνομά του. Ο αναρχικός αντι‒αποιοκρατισμός του Traven δεν εισχώρησε ποτέ σε κάποιο μεγάλο πρότζεκτ γεωπολιτικού ανασχεδιασμού, αλλά εκκινούσε από τις σχέσεις αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης των ανθρώπων του μόχθου. Η ήττα της επανάστασης στην Ευρώπη, δεν έγινε ορίζοντας ματαίωσης, αλλά ένας σταθμός, από όπου ο επαναστάτης θα έπρεπε να επιβιβαστεί σε ένα επόμενο τρένο, αφήνοντας πίσω, ονόματα κι αποσκευές όπως και τις προηγούμενες βεβαιότητες, εισερχόμενος κυριολεκτικά και μεταφορικά στη… ζούγκλα.

   Είναι στα όρια του μυθιστορήματος το γεγονός ότι η δράση που αναπτύσσει ο Traven λαμβάνει χώρα στην ίδια τοπογραφία όπου δεκαετίες μετά θα ξεσπάσει ένα από τα πιο υποσχόμενα κινήματα ιθαγενικής –και όχι μόνο- απελευθέρωσης, αυτό των Ζαπατίστας. Κι είναι ένα δύσκολο μα χρήσιμο μάθημα για κάθε επαναστάτη το τι μπορεί να σημαίνει να σπέρνεις ιδέες σε ένα χωράφι, πόσο καιρό θα πάρει να καρπίσουν κι αν τελικά θα καταφέρουν να φυτρώσουν και να αναπτυχθούν. Ο αναρχισμός του Traven έχει όλα τα στοιχεία μιας σύγχρονης ανάγνωσής του, εκτός από αυτά που πραγματικά περισσεύουν, δηλαδή τη δυτική αλαζονεία, τον αφηρημένο σχετικισμό, και τον ακαδημαϊκό βερμαπλισμό. Ακόμα κι όταν πια ο Traven έφτασε να χαίρει παγκόσμιας αναγνωσιμότητας και αναγνωρισιμότητας, καθώς οι ταινίες που βασίστηκαν στα έργα του παίζονταν παντού στο Μεξικό, ενώ ο Θησαυρός της Σιέρα Μάδρε απέσπασε μέχρι και Όσκαρ, ο ίδιος παρέμεινε πιστός στις ιδέες του εμμένοντας να βρίσκεται στο πλευρό των καταπιεσμένων.

   Ταυτόχρονα τα έργα του δεν υπολείπονταν σε τίποτα αισθητικά και λογοτεχνικά από τους μεγάλους συγγραφείς της εποχής του. Εξαιτίας της σπάνιας ομορφιάς των περιγραφών τους και του ακραιφνούς ρεαλισμού τους, τα βιβλία του Traven μεταφράστηκαν σε δεκάδες γλώσσες ανά τον κόσμο. Σε αυτόν οφείλουμε ένα μεγάλο μέρος της ορατότητας που κατακτήθηκε σταδιακά πάνω στην ιστορική εξέλιξη της καταπίεσης των ιθαγενικών λαών και πληθυσμών στο Μεξικό, όταν ακόμα ο Δυτικός κόσμος θεωρούσε τους γηγενείς κατοίκους του Παγκόσμιου Νότου, αναλώσιμο υλικό, όπως σχεδόν και τώρα.

   Είναι όλα αυτά τα στοιχεία που μας ωθούν με μεγάλη χαρά να αναλάβουμε το δύσκολο μα σημαντικό έργο της μετάφρασης των βιβλίων του Traven στα ελληνικά. Αν και τα προηγούμενα χρόνια έχουν γίνει διάφορες διάσπαρτες απόπειρες να διασωθεί και στη γλώσσα μας το έργο του Traven, ένα τεράστιο μέρος του παραμένει ακόμα αμετάφραστο. Σε αυτήν την προσπάθεια βασικό ρόλο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στην Κατερίνα Σοφιανού, που είχε την ιδέα της έκδοσης, και πάλεψε με τον απαιτητικό λόγο του συγγραφέα κάτω από τις πλέον αντίξοες συνθήκες. Η μετάφραση που κρατάτε στα χέρια σας έχει γίνει από την αγγλική έκδοση, (είμαστε πλέον σε θέση αν γνωρίζουμε ότι τις μεταφράσεις από τα γερμανικά στα αγγλικά τις έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας) ενώ συμβουλευτήκαμε και την αντίστοιχη γερμανική. Πολλές ευχαριστίες οφείλουμε επίσης στην επιμελήτρια Άννα Περώνη και την υπομονή της. Τέλος ευχαριστούμε το ίδρυμα B. Traven και τους ανθρώπους πίσω από αυτό: τη θετή κόρη του B. Traven, María Eugenia Montes de Oca Lujan (Malú) και τον σύζυγό της, Tim Heyman, τους οποίους είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε κι από κοντά το περασμένο φθινόπωρο, δίνοντας την υπόσχεση να αποπειραθούμε να ολοκληρώσουμε τις εργασίες για την ανάδειξη του έργου αυτού του σπουδαίου συγγραφέα και «διακεκριμένου» αναρχικού, ο οποίος κατάφερε να διασχίσει τους ωκεανούς, τούτη τη φορά με το πλοίο των ζωντανών, καρφιτσώνοντας το όνομα του στο ιστιοφόρο της αιωνιότητας. Γιατί για όσους πάλεψαν με όλη τους τη δύναμη ενάντια στην εξουσία θα υπάρχουν πάντα εκείνοι που δεν θα τους ξεχνάνε ποτέ!

 

Άρης Τσιούμας