«Κράτος και Επανάσταση» [Λ. Φαμπρι]

«Κράτος και Επανάσταση»

του Λουίτζι Φάμπρι

(Το κείμενο αυτό αποτελεί κριτική του Λουίτζι Φάμπρι στο βιβλίο του Λένιν «Κράτος και Επανάσταση». Το κείμενο αυτό γράφτηκε το 1920.)

 

Ένα βιβλίο γραμμένο από τον Λένιν μετά την επανάσταση (εννοεί την Ρωσική Επανάσταση του 1917) έχει πρόσφατα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Avanti (εκδόσεις του, τότε, Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας), ένα βιβλίο το οποίο, με τον τίτλο του και μόνο, υπόσχεται να εξαντλήσει το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στο Κράτος και την Επανάσταση.

Αλλά έχω δοκιμάσει μια μεγαλύτερη απογοήτευση. Η προσωπικότητα του Λένιν θα παραμείνει χαραγμένη με πύρινα γράμματα στην ιστορία και το γεγονός ότι τρία χρόνια τώρα το Κόμμα έχει εγκαθιδρύσει την εξουσία του πάνω σε 300 εκατομμύρια πληθυσμό, θα μπορούσε να είναι αρκετό για να αποδειχτεί η δυναμική, ηθική και φυσική ενέργεια αυτού του ανθρώπου, ο οποίος μια μέρα θα πάρει τη θέση του ανάμεσα στις περισσότερο γνωστές προσωπικότητες της ιστορίας.

Αλλά εκεί που οι θαυμαστές του έκαναν ένα λάθος, εξυψώνοντάς τον ως μαέστρο, είναι ακριβώς το ότι τον παρουσιάζουν ως τον «μεγαλύτερο λάτρη του σοσιαλισμού». Όμως, τα προηγούμενα αριστουργήματά του, που γράφτηκαν στα Ρωσικά και μεταφράστηκαν τώρα στα Γαλλικά και Ιταλικά, ό,τι έχει τώρα κυκλοφορήσει, μας παρουσιάζουν τον Λένιν ως έναν δυναμικό πολεμιστή, έναν άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να χειριστεί έτσι τα κείμενα του μαρξισμού, ώστε να τα κάνει να λένε ό,τι θέλει αυτός, ένας συγγραφέας που χρησιμοποιεί την εφευρετική του επιχειρηματολογία, αλλά χωρίς τις δικές του ιδέες, χωρίς μια καλοδιάθετη ενόραση per ensemble και ένας μεν κοφτερός συγγραφέας, αλλά χωρίς αυτή την εσωτερική φλόγα που δίνει ζωή στα έργα του Ματσίνι και του Μπακούνιν, για παράδειγμα. Η παιδεία του, επίσης, φαίνεται απέραντη και βαθιά, βέβαια, αλλά μόνο σε σχέση με τον Μαρξισμό. Φαίνεται ότι τίποτα άλλο δεν υπάρχει γι’ αυτόν.

Μερικοί δε επιθυμούν να τον δουν ως συνεχιστή του Μαρξ. Τι λάθος! Δεν έχει τίποτα από τον Μαρξ, εκτός από τις λιγότερο ελκυστικές ιδέες: μια σκληρή αποκλειστικότητα, περιφρόνηση για εκείνους που δεν σκέφτονται όπως αυτός, ευελιξία φρασεολογίας, τάση να κατανικήσει τον εχθρό του με την ειρωνεία και το σαρκασμό, μη ανεκτικότητα προς την αντιπολίτευση. Και ως άνθρωπος της δράσης και ως ηγέτης ή οργανωτής των ανθρώπων της δράσης, ο Λένιν είναι, πράγματι, μια προσωπικότητα χωρίς άλλη ισάξιά του στην ιστορία του σοσιαλισμού. Ακόμα και ο Μαρξ ο ίδιος δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με αυτόν, επειδή ήταν περισσότερο άνθρωπος της σκέψης παρά άνθρωπος της δράσης. Αλλά, ως θεωρητικός, ο Λένιν δεν πρόσθεσε τίποτα στη σκέψη του Μαρξ. Από αυτήν πήρε μόνο την αιτιολόγηση, το σχολιασμό και την ερμηνεία, εφόσον δεν είναι σοφιστής.

Έχω αμφισβητήσει διάφορα από το διάβασμα αυτού του βιβλίου, «Κράτος και Επανάσταση», μελετώντας το με ενδιαφέρον, καθώς φιλοδοξεί να επεξεργαστεί τα ζητήματα που μας ενδιαφέρουν: να γνωρίζουμε πραγματικά εάν το Κράτος θα είναι ίσως το όργανο της Επανάστασης ή εάν θα αποτελέσει εμπόδιο, ένα βάρος, μια συνεχή παρακώλυση της ανάπτυξής της (Επανάστασης), προσπαθώντας να την καταστρέψει διαμέσου μιας δυναμικής και διαρκούς αντιπολίτευσης.

Σε αντάλλαγμα, έχω βρει στο βιβλίο αυτό μόνο μια συνθήκη για «εσωτερική χρήση» στο σοσιαλιστικό κόμμα. Ο Λένιν προσπαθεί να αποδείξει ότι το δικτατορικό σύστημα βρίσκεται σε αρμονία με τη μαρξιστική θεωρία και τίποτα περισσότερο. Φαίνεται ότι το γεγονός, ότι μπορούμε να είμαστε σοσιαλιστές χωρίς να είμαστε μαρξιστές, ότι η Επανάσταση δεν μπορεί να επιτύχει αφού πρώτα την σακατέψουμε στο Προκρούστειο κρεβάτι μιας δογματικής και μονομερώς καθορισμένης σχολής σκέψης, δεν τον απασχολεί καθόλου. Οι αποδείξεις του Λένιν δεν μας ικανοποιούν, τουλάχιστον από την μαρξιστική θεώρηση των πραγμάτων, παρά τις κάποιες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται περισσότερο για να ενδυναμώσουν το όλο κείμενο όσον αφορά τις προτάσεις του και λιγότερο από το να εκληφθεί με βάση την διανοουμενίστικη σημασία του. 

Ο Μαρξ διανοήθηκε μια δημοκρατική διαδικασία για την επανάσταση, η οποία θα μπορούσε κατ’ αυτόν να είναι το σιδερένιο χέρι ενάντια στην μπουρζουαζία, αλλά αυτό θα επέτρεπε για τους προλετάριους και τις άλλες ποικίλες κοινωνικές δυνάμεις και ρεύματα αυτές οι ελευθερίες που είχαν συνεχιστεί να υπάρχουν να ονομάζονται δημοκρατικές (ψήφος, Τύπος, επανένωση, σύνδεσμος, τοπική αυτονομία), καθώς βασίζονται στην πλειοψηφία μέσω αντιπροσώπων.

Εμείς, οι άλλοι, οι αναρχικοί, είμαστε αντίθετοι στο σύστημα αυτό, γιατί δεν αναγνωρίζουμε στην πλειοψηφία να καταπιέζει τις μειοψηφίες, επειδή πιστεύουμε ότι οι ελευθερίες αυτές στα αντιπροσωπευτικά συστήματα που δίνουν στη μειοψηφία το δικαίωμα να καταπιέζει και να κυβερνά σε βάρος της πλειοψηφίας, είναι απατηλές και ατελείς και εάν δεν θέλουμε αυτοί να καταπιέζουν τους άλλους, τότε, με βεβαιότητα, δεν θέλουμε και την αντιστροφή αυτού του συστήματος. Επιπροσθέτως, εάν το σύστημα της προλεταριακής δικτατορίας ήταν σύμφωνο με τα «ιερά» κείμενα του Μαρξισμού, τότε θα μπορούσε να αποδειχτεί ότι μια τέτοια κατεύθυνση, τόσο αυστηρά κρατιστική, θεωρείται ότι οδηγεί και αναπτύσσει την επανάσταση έτσι ώστε να απελευθερώσει τους προλετάριους από την οικονομική και πολιτική σκλαβιά, τη σκλαβιά στην ιδιοκτησία και το κράτος. Άσκοπα έχω ψάξει για μια τέτοια απόδειξη στο βιβλίο αυτό του Λένιν. Κυρίως αποτελεί (το βιβλίο) μια πολεμική ενάντια στους σοσιαλδημοκράτες και τους ρεφορμιστές. Γι’ αυτό είναι, μάλλον, ένα ντοκουμέντο για εσωτερική χρήση στο σοσιαλιστικό κόμμα.

Υπάρχει στο βιβλίο πληθώρα αποσπασμάτων από τον Μαρξ και τον Ένγκελς, έτσι που εάν μετρήσουμε όλες τις σελίδες με τα αποσπάσματα αυτά, το βιβλίο αυτό γίνεται μια αρκετά μέτρια εργασία. Μπορώ μόνο να συμφωνήσω με το πρώτο μέρος του βιβλίου, όπου δίνεται έμφαση στην αστική και δημοκρατική υποκρισία και το κράτος εμφανίζεται ως αντιπρόσωπος των ενδιαφερόντων όλων των πολιτών, αλλά, αντιθέτως, η πραγματικότητα είναι ένα όπλο της κυρίαρχης τάξης για να εκμεταλλεύεται τις καταπιεζόμενες τάξεις.

Αργότερα, ο Λένιν πέφτει στο Μαρξιστικό ή, μάλλον, λάθος του Ένγκελς, σύμφωνα με το οποίο οι προλετάριοι παίρνουν την κρατική εξουσία, θέτουν τα μέσα παραγωγής υπό κρατική ιδιοκτησία, κάνοντας το κράτος να εξαφανιστεί από μόνο του. Εάν το κράτος μετατραπεί σε ιδιοκτήτη, τότε θα έχουμε κρατικό καπιταλισμό, όχι σοσιαλισμό, ούτε κατάργηση του κράτους ούτε αναρχία! Θα έχουμε ένα αρκετά παράξενο σύστημα, καταργώντας έναν οργανισμό με το να πολλαπλασιάζουμε τις λειτουργίες του, δίνοντάς του νέα μέσα εξουσίας. Με το κράτος ως ιδιοκτήτη, όλοι οι προλετάριοι θα γίνουν κρατικοί υπάλληλοι, αντί για υπάλληλοι ιδιωτών καπιταλιστών. Το κράτος θα είναι ο εκμεταλλευτής και μαζί με τους πολλούς υψηλά ή χαμηλά ιστάμενους κυβερνήτες και ολόκληρη τη γραφειοκρατία με όλες τις ιεραρχικές της δομές, θα αποτελέσει τη νέα κυριαρχούσα και εκμεταλλευτική τάξη. Φαίνεται ότι κάτι παρόμοιο συνέβη στη Ρωσία, στις μεγάλες πόλεις και στη βαριά βιομηχανία.

Αυτό είναι το μεγάλο Μαρξιστικό λάθος, να θεωρείται το κράτος ως ένα μόνο απλό αποτέλεσμα του διαχωρισμού σε τάξεις, όταν αυτό από μόνο του προκαλεί αυτό το διαχωρισμό. Όχι μόνο το κράτος είναι ο υπηρέτης του καπιταλισμού, ενισχύοντας τα οικονομικά προνόμια των αστών κ.λπ., αλλά και επιπλέον χαρακτηρίζεται από προνόμια τα οποία συνθέτουν μια προνομιούχα τάξη ή κάστα, τρέφοντας την κυρίαρχη τάξη, δίνοντάς της νέα στοιχεία και θα συνεχίσει να το κάνει αυτό, εάν, εκτός από την πολιτική εξουσία, διατηρεί επίσης και την οικονομική εξουσία, δηλαδή την κοινωνική  αφθονία ως τον αποκλειστικό ιδιοκτήτη.

Ο Λένιν λέει ότι η δικτατορία (του προλεταριάτου) θα είναι αυτή των «οργανωμένων προλεταρίων ως μια κυρίαρχη τάξη». Αλλά αυτό αποτελεί αντίφαση όρων. Εάν οι προλετάριοι γίνουν η κυρίαρχη τάξη δεν θα είναι πλέον προλετάριοι, δεν θα είναι πλέον μη ιδιοκτήτες. Δηλαδή θα γίνουν ιδιοκτήτες. Επιπροσθέτως, εάν υπάρχουν κυρίαρχες τάξεις, αυτές που είναι τώρα κυρίαρχες τάξεις θα γίνουν προλετάριοι και έτσι ο διαχωρισμός σε τάξεις θα συνεχίσει να υφίσταται.

Τη μόνη εξήγηση που μπορούμε να δώσουμε σ’ αυτό το γρίφο είναι το ότι η μελλοντική κυρίαρχη τάξη θα σχηματιστεί από μια μειοψηφία προλετάριων, οι οποίοι θα ξεφορτωθούν την πραγματική αστική μειοψηφία, μια μειοψηφία στην οποία ο υπόλοιπος πληθυσμός θα σκλαβωθεί, δηλαδή οι παλιές τάξεις και η πλειοψηφία των προλεταρίων θα παραμείνουν σκλάβοι, πολιτικά κυριαρχούμενοι και οικονομικά σκλαβωμένοι. Εάν γίνει αυτό το τρομερό λάθος τότε η κοινωνία θα αιματοκυλιστεί άσκοπα. Θα στραφεί στην άλλη πλευρά, την πλευρά της αδικίας.

Ο Μ. Μπακούνιν προέβλεψε αυτές τις επιπτώσεις της εφαρμογής του Μαρξισμού, την κυβέρνηση από μέρους μερικών ομάδων προοδευτικών εργατών στις μεγάλες πόλεις, προς ζημία της πλειοψηφίας των εργατών της επαρχίας και των μικρών πόλεων.

Ο Λένιν, οδηγούμενος από τον Μαρξ και τον Ένγκελς, υπενθυμίζει το παράδειγμα των Γαλλικών Επαναστάσεων του 1848 και 1871. Αλλά ακόμα από τις εμπειρίες αυτών των επαναστάσεων ήταν που γεννήθηκε ο αναρχισμός ως μια γνήσια αντίληψη για την επανάσταση. Αφού όλοι οι επαναστάτες θεωρητικοί μελέτησαν αυτές τις δύο επαναστάσεις και σημείωσαν τις κακές επιδράσεις που προκλήθηκαν από την ύπαρξη του κράτους ή από τη δικτατορική καθοδήγηση μιας επανάστασης, ο Μαρξ παρατίθεται χωρίς λόγο (στο βιβλίο), επειδή αυτός δεν πριμοδότησε τον συγκεντρωτισμό με κανέναν τρόπο – όπως ο Λένιν ισχυρίζεται – αλλά μόνο το σύστημα των κοινοτικών (τοπικών) εξουσιών. Ο Λένιν, έπειτα, μιλά για καταστροφή του κρατικού μηχανισμού, αλλά θέλει να καταστρέψει μόνο τον αστικό κρατικό μηχανισμό και να τον αντικαταστήσει με έναν άλλο, γραφειοκρατικό, αυτόν του Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι μόνοι που θα ωφεληθούν από αυτή την αλλαγή θα είναι αυτοί που θα είναι οι μεγαλοϋπάλληλοι του νέου κράτους, της νέας γραφειοκρατίας.

Έρχεται τώρα στο μυαλό μου, καθώς μιλάμε γι’ αυτή την κατάσταση, το παραμύθι με το πληγωμένο άλογο, που, καλυμμένο από μύγες βοηθιέται από αυτούς που τις καταδιώκουν, τους λέει: «Οι μύγες που ήδη έχω είναι γεμάτες αίμα και εάν εσείς τις καταδιώξετε θα έρθουν άλλες πιο πεινασμένες και αδηφάγες».

Αυτή η προκατάληψη του Λένιν για τον συγκεντρωτισμό αποκαλύπτεται ακόμα σε μια προειδοποίηση που απευθύνει προς τους αναρχικούς: «Επειδή δεν θέλουν διεύθυνση!». Αλλά ποιος είπε στον Λένιν ότι οι αναρχικοί δεν θέλουν διεύθυνση; Δεν το ξέρω… Αλλά το λάθος έρχεται από το γεγονός ότι αυτός δεν μπορεί να διανοηθεί μια διεύθυνση χωρίς γραφειοκρατία, χωρίς κράτος, χωρίς εξουσίες και καθώς οι αναρχικοί είναι ενάντια σε γραφειοκρατία, εξουσία και κράτος, αυτός νομίζει ότι δεν θέλουν διεύθυνση. Αυτό είναι παραλογισμός.

Στην πραγματικότητα, η καλύτερη διεύθυνση, η καλύτερη οργάνωση, αυτή η οποία πραγματικά αξίζει αυτό το όνομα, είναι η λιγότερο συγκεντρωτική, η λιγότερο εξουσιαστική. Όταν λέει ο Λένιν, αντιγράφοντας τον Ένγκελς, ότι θέλει να εξαφανιστεί το κράτος, παραιτείται από μια τέτοια ευσεβή πρόθεση χωρίς πρακτικά αποτελέσματα, από τη στιγμή που έχει διαλέξει έναν τρόπο του να ενδυναμώσει το κράτος, σχηματίζοντας μια τάξη στη θέση μιας άλλης.

Σε μια αναρχική έκδοση, θα πρέπει να μιλήσω για το τι λέει ο Λένιν στο βιβλίο αυτό για τον αναρχισμό και τους αναρχικούς. Έχω, βέβαια, να πω πολλά για το ζήτημα αυτό, αλλά δεν μπορώ από το μη μιλήσω εδώ για την προσπάθεια που καταβάλει ο Λένιν να είναι «δίκαιος» με τους αναρχικούς, ίσως επειδή γνωρίζει από την εμπειρία του πόσο αξιόλογη μπορεί να είναι η βοήθειά τους. Αλλά δεν το κάνει πάντα, για παράδειγμα όταν λέει ότι οι αναρχικοί δεν έχουν καμία συνεισφορά στα συγκεκριμένα ζητήματα της αναγκαιότητας καταστροφής του κρατικού μηχανισμού και της αντικατάστασής του. Όμως, ολόκληρη η αναρχική φιλολογία είναι απόδειξη για το αντίθετο! Αλλά αποδίδει αυτή τη δικαιοσύνη στους αναρχικούς μετά από τριάντα χρόνια, αναγνωρίζοντας ότι η μπροσούρα του Πλεχάνωφ «Αναρχισμός και Σοσιαλισμός» - η οποία, μαζί με μια μικρή εργασία του Deville, είναι οι μόνες συνεισφορές σοσιαλιστικού χαρακτήρα όσον αφορά το ζήτημα αυτό - «είναι πιθανό να αντιστρέψει το πρόβλημα και να μη το κατανοήσουμε».

Ο Λένιν λέει ότι «ο Πλεχάνωφ είχε το κουράγιο να συνδιαλλαγεί με αυτό το ζήτημα, αποφεύγοντας τα περισσότερο πραγματικά και βασικότερα ζητήματα, από πολιτική άποψη, απαραίτητα στην πάλη ενάντια στον αναρχισμό, αρχίζοντας από τη στάση τους (των αναρχικών) στην επανάσταση ενάντια στο κράτος και το ζήτημα του κράτους γενικά».

Η μπροσούρα του Πλεχάνωφ περιέχει δύο μέρη: ένα ιστορικό-λογοτεχνικό - το οποίο περιέχει μια ακριβή τεκμηρίωση των ιδεών του Στίρνερ και του Προυντόν - και ένα μέρος με τις χειρότερες και τις πιο άξεστες απόψεις, όπου αδυνατεί να διακρίνει έναν αναρχικό από έναν ληστή. Αυτή η σύνθεση απόψεων χαρακτηρίζει καλύτερα τον Πλεχάνωφ και τη δραστηριότητά του: δογματισμός, αγένεια και πολιτικές απόψεις που συμβαδίζουν με τις αξίες της αστικής τάξης. Δεν γνωρίζω αν αυτό το πράγμα γίνεται σκόπιμα, αλλά το βιβλίο αυτού του χυδαίου και άξεστου Πλεχάνωφ ανατυπώθηκε αυτές τις μέρες, δεν ξέρω γιατί, από τις μπολσεβίκικες-λενινιστικές εκδόσεις Avanti (το 1920 στην Ιταλία).

Εάν ο Λένιν αναγνωρίζει ότι οι συνηθισμένες κριτικές για τον αναρχισμό εκπορεύονται από σοσιαλδημοκράτες σαν τον Πλεχάνωφ, τότε χρησιμοποιεί αστικές κοινοτοπίες και τα επιχειρήματά του δεν είναι και τα αποκλειστικότερα, επειδή διαλέγει ως στόχο έναν αναρχισμό μιας ειδικής κατασκευής, που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Επαναλαμβάνει τις κριτικές του Ένγκελς ενάντια στις απόψεις του Προυντόν, αποδίδοντας στους αναρχικούς την αυταπάτη της καταστροφής του κράτους από τη μια μέρα στην άλλη, χωρίς να έχουν καμιά ιδέα με τι θα το αντικαταστήσουν κ.λπ.

Αλλά για να αποδείξουμε και να γίνει κατανοητό του τι είναι οι αναρχικοί, πρέπει να γράψουμε πολλά από εδώ και στο εξής, κάτι που, σίγουρα, θα το κάνω κάποια άλλη στιγμή… εάν υπάρξει τέτοια στιγμή.